Met een wiebelige stem werd ze in een klap wereldberoemd. Gedrenkt in die sensuele melancholie die bossanova eigen is, zong Astrud Gilberto in 1964 over The Girl from Ipanema . Het meisje dat, onbewust van de bewonderende blikken, tijdens een simpel strandwandelingetje een spoor van gebroken harten achterliet. Of zoals Gilberto zelf zong: ‘ When she passes, each one she passes goes ‘Aaaaaah ’. Het meisje van Ipanema zal nooit meer over het strand lopen. Astrud Gilberto overleed maandag op 83-jarige leeftijd. Ze zal altijd bekendstaan als oorspronkelijke vertolker van de wereldhit die in haar versie een evergreen is geworden. Ook al heeft een legertje vocalisten zich vergrepen aan het nummer en is het na Yesterday het meest gecoverde liedje ooit én het bekendste en meest populaire nummer in de bossanova, het Braziliaanse muziekgenre dat samba, jazz en blues aaneen smolt en dat, na koffie, uitgroeide tot Brazilië’s voornaamste exportproduct. Pablo Cabenda schrijft sinds 2002 voor de Volkskrant over popmuziek en human interest. De stem van Gilberto heeft er flink aan bijgedragen. Ook al was die niet altijd even toonvast, hij viel perfect samen met de tekst en sfeer van het nummer. Gilberto klonk als een ingénue die, geheel onbewust van haar eigen aantrekkingskracht, dromerig voor zich uit zat te neuriën. De wereld viel als een blok voor dat meisje, van de plaat werden 5 miljoen exemplaren verkocht. Het was toeval was dat Gilberto de vocalen voor haar rekening nam. Met het oog op de Amerikaanse markt was een Engelse vertaling van het nummer gepland voor het album Getz/Gilberto – een samenwerking tussen musicus João Gilberto en de Amerikaanse tenorsaxofonist Stan Getz die bossanova wereldwijd zou populariseren. Astrud was aan het buurten in de studio toen haar man João daar aan het opnemen was. Toen de vertaalde tekst arriveerde, was ze de enige aanwezige die het Engels voldoende beheerste én kon zingen. Zo bevond Gilberto zich opeens op een belangrijke kruispunt in de muziekgeschiedenis. João, vaak als uitvinder van bossanova betiteld, speelde gitaar, Astrud zong, componist Antonio Jobim had het liedje geschreven en de warm zoevende saxofoon van Getz maakt het geheel af. Van dat clubje heeft alleen Astrud nooit de vruchten geplukt van het mondiale bossanovasucces. Getz noemde Astrud zelfs neerbuigend ‘een huisvrouw’ die hij zelf ontdekt zou hebben, terwijl ze daarvoor al geregeld met João zong in Brazilië, zij het nooit als professional. Astruds naam werd niet eens genoemd bij de eerste persing van het album, dat 96 weken in de Amerikaanse Billboard hitlijst bivakkeerde en vier Grammys won, waaronder die voor album van het jaar. Gilberto kon fluiten naar een redelijke compensatie voor haar werk. In Bossa Nova: The Story of the Brazilian Music worden de financiële verhoudingen uit de doeken gedaan. Getz kreeg een bedrag dat geschat werd op een miljoen, in elk geval genoeg om een landhuis met 23 kamers te kopen. João Gilberto kreeg 23 duizend dollar. En de zingende ‘huisvrouw’ die eigenhandig de Braziliaanse muziek populair maakte, moest genoegen nemen met het standaardbedrag voor een nacht studiowerk: 120 dollar. Wat Astrud wél had was haar populariteit en ze probeerde haar ontloken zangambitie een professioneel vervolg te geven. In 1964 toerde ze met de band van Stan Getz door de Verenigde Staten onder vreselijke omstandigheden. Ze lag inmiddels in scheiding met João die een dochter had bij een andere zangeres, ze was een alleenstaande moeder in een vreemd land met een man die als pestkop en vrouwenmisbruiker bekendstond. Zingen was voor haar een financiële noodzaak geworden. Of dat niet genoeg was, werd Astrud Gilberto door de pers gezien als exotisch seksobject. Haar zoon Marcelo Gilberto, die gedurende vijftien jaar haar roadmanager was, haalde in de Britse krant The Independent de eerste persconferentie aan die hij, als jochie, met zijn moeder meemaakte: een New Yorkse aangelegenheid met een ‘Mad Men-achtige sfeer’. Op een gegeven moment sprak hij zijn moeder aan met ‘mam’. ‘Ik herinner me heel goed dat er geroezemoes uitbrak. Ik had een illusie verbroken. Het sekssymbool was een mama. Ik wist dat ik een gordijn had weggetrokken en voelde me vreselijk. Vanaf toen noemde ik haar Astrud.’ Gilberto was in 1965 inmiddels bekend genoeg om op eigen benen te staan en verliet de band van Getz. Ze nam tot 1971 acht solo-albums op voor het gerenommeerde jazzlabel Verve. Voor haar eerste, The Astrud Gilberto Album, kreeg ze een Grammy-nominatie. Ze werkte samen met grootheden als Gil Evans en Quincy Jones, maar is nooit in de buurt gekomen van het succes van The Girl . Wat bleef in de carrière van de zangeres was uitbuiting en miskenning. Gilberto heeft altijd volgehouden dat ze nooit een vergoeding kreeg voor productiewerk. Ze zou ook nooit volledig zijn betaald voor haar in 1977 album That Girl from Ipanema , waarop een discoversie van de klassieker staat. Tien jaar lang hield ze zich vervolgens afzijdig van de muziekindustrie en liet ze zich zo nu en dan horen met halfbakken pogingen terug te keren in de muziekindustrie. In 2002, het jaar waarin Gilberto werd opgenomen in de International Latin Music Hall of Fame, kondigde ze haar vertrek aan. The Girl from Ipanema hield zich voortaan afzijdig van de wereld met alleen een kat als gezelschap en bezoekjes van haar kinderen. Het strandmeisje ging verbitterd met pensioen. 3 x Gilberto In 1996 was Astrud Gilberto te horen in een duet met George Michael voor het aidsbenefietalbum Red Hot + Rio . Michael was onder de indruk geraakt van het album Astrud Gilberto Plus James Last Orchestra (1987). Brazilië had Gilberto in de jaren zestig de rug toegekeerd. Volgens zoon Marcelo kwam dit door haar succes in het buitenland in een periode dat dit als verraad werd gezien door de Braziliaanse pers. Nog een Gilberto: Bebel is een zangeres die een moderne vorm van Braziliaanse muziek vertolkt. Ze is dochter van João Gilberto en zangeres Miúcha en de reden voor de scheiding vanJoão en Astrud.