De Italiaanse oud-premier Silvio Berlusconi is overleden. De mediamagnaat, de laatste jaren vooral berucht vanwege seksschandalen, werd 86 jaar. Zijn lange carrière als ondernemer en politicus kent één rode draad: alles moest wijken voor geld en macht. Als zijn vader niet had ingegrepen, was Silvio Berlusconi zanger geworden. In zijn tienerjaren zong hij op cruiseschepen, als student in een cabarettheater in Parijs. Totdat vader Luigi Berlusconi, bankier, achter in de zaal opdook. Na afloop trok hij zijn zoon een kleedkamer in en vroeg hem: “Wil je echt de rest van je leven zanger zijn?” Het liep anders. Berlusconi pakte zijn rechtenstudie in Milaan weer op en ontwikkelde zich tot vastgoedondernemer, mediamagnaat van tv-bedrijf Mediaset en eigenaar van voetbalclub AC Milan. Voor zijn dood schatte zakenblad Bloomberg zijn vermogen op 6,9 miljard euro. Maar de wereld leerde Berlusconi vooral kennen als viervoudig premier van Italië die de moderne politiek omvormde tot een persoonscultus. Maandag overleed Berlusconi op 86-jarige leeftijd in het San Raffaele-ziekenhuis in Milaan, waar hij met hart- en ademhalingsklachten op de intensive care was opgenomen. Een week eerder was hij nog uit het ziekenhuis ontslagen, na een “routineonderzoek”, aldus een verklaring. Berlusconi had al jaren gezondheidsproblemen. Zo onderging hij in 1997 een operatie vanwege prostaatkanker, kreeg hij in 2006 een pacemaker en lag hij ook in recente jaren regelmatig in het ziekenhuis vanwege zijn hart. De afgelopen jaren liepen die ziekenhuisepisoden vaak opmerkelijk synchroon met aanstaande zittingen in het derde Ruby-proces, waarin Berlusconi een van de verdachten van omkoping was. Maar aangezien de oud-premier in februari werd vrijgesproken in het laatste ‘bungabungaproces’, was het de Italiaanse pers bij de ziekenhuisopname direct duidelijk dat Berlusconi’s ziekte nu niet voortkwam uit politiek opportunisme, maar uit ernst. Als ondernemer importeerde Berlusconi in de jaren zeventig de Amerikaanse levensstijl in Italië, in de eerste plaats met de bouw van forensendorp Milano 2. Ook liet hij het land kennismaken met commerciële televisie en kocht hij de rechten van de populaire tv-serie Dallas . Aanhangers van Berlusconi prijzen zijn verkooptalent en originele ideeën, maar zijn succes dankte hij ook aan het feit dat hij geen enkele morele scrupule kende, zolang er maar geld te verdienen viel. Zo is de herkomst van zijn startkapitaal tot op de dag van vandaag in nevelen gehuld. De eigenaar van bank Rasini, waar vader Luigi werkte, was een belangrijke vroege investeerder in Berlusconi’s onderneming. De bank stond bekend om haar banden met de Siciliaanse maffia Cosa Nostra, werd verdacht van het witwassen van crimineel geld en mocht onder meer capo dei capi Totò Riina tot de klantenkring rekenen. Toen onderzoeksjournalist Marco Travaglio de kwestie in 2001 aankaartte in een tv-show, waar hij te gast was ter promotie van zijn boek De geur van geld , sloeg Berlusconi hard terug. Hij noemde de uitzending “crimineel” en niet lang daarna verdwenen het programma en de presentator voorgoed van de publieke omroep. Het zogenoemde ‘Bulgaarse edict’ – Berlusconi deed de uitspraak terwijl hij in Sofia was – geldt in Italië nog altijd als een dieptepunt voor de persvrijheid. Het was niet het enige lijntje tussen Berlusconi en de georganiseerde misdaad: in 1973 besloot de ondernemer de Siciliaanse maffioso Vittorio Mangano naar zijn villa in de buurt van Milaan te halen. Berlusconi had de villa in Arcore na een familiedrama voor een spotprijs overgenomen van de 21-jarige erfgename en zocht iemand om voor de paarden te zorgen. Drie jaar werkte Mangano als Berlusconi’s stalopzichter, later zou hij tot levenslang veroordeeld worden voor meerdere moorden. Ook als eigenaar van AC Milan kon de handelswijze van Berlusconi het daglicht niet altijd verdragen. Zo raakte het illustere Nederlandse Milan-trio Rijkaard, Gullit en Van Basten – door Berlusconi naar Italië gehaald – na hun vertrek in de problemen met de Italiaanse belastingdienst, omdat een groot deel van hun salaris zwart was betaald. De voetballers tekenden voor een schikking. Woensdag staatsbegrafenis in Milaan Berlusconi krijgt een staatsbegrafenis in de kathedraal van Milaan, melden media in het land. Het afscheid vindt woensdag plaats. Het afscheid in de kathedraal zal naar verwachting worden bijgewoond door onder anderen president Sergio Mattarella. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Berlusconi, geboren in 1936, geëvacueerd uit Milaan toen de geallieerden de stad begonnen te bombarderen. Op de plattelandsschool waren stadskinderen zoals hij het mikpunt van pesterijen, vertelt hij in de biografische documentaire My Way . Op een dag, het regende hard, pakte hij de grootste pestkop bij het achterhoofd en duwde zijn gezicht in een plas water. “Vanaf dat moment ben ik altijd een leider geweest.” Toen Berlusconi in 1993 de politieke arena betrad, deed hij dat volgens veel Italianen niet vanwege zijn zelfverklaarde liberale idealen, maar omdat hij juridische problemen wilde ontlopen. Een jaar eerder was er namelijk een gigantische anticorruptieoperatie in gang gezet, in Italië bekend als Mani pulite (‘schone handen’) of Tangentopoli (‘smeergeldstad’). Ook Berlusconi’s mediagroep Fininvest, een ondoorzichtige bedrijfsconstructie die bestond uit 22 holdings, dreigde onder een vergrootglas te belanden. Toen Berlusconi’s broer Paolo in februari 1994 werd gearresteerd, begon ook Silvio de hete adem van de openbaar aanklager in de nek te voelen. Maar als Berlusconi één ding goed kon, was het zichzelf verkopen. Een succesvolle politieke campagne was voor de mediamagnaat dus binnen handbereik. In maart won hij de verkiezingen, in juli voerde hij een wet in om corruptie te decriminaliseren. Terwijl heel Italië op 17 juli 1994 aan de tv zat gekluisterd en zag hoe het nationale voetbalelftal de WK-finale tegen Brazilië verloor, verlieten tientallen corrupte politici de gevangenis. Het gepeste jongetje van weleer had zich in hoog tempo ontwikkeld tot een machiavellist zonder enige schaamte. Zijn eerste regeerperiode was weliswaar van korte duur, maar in 2001 keerde Silvio Berlusconi alweer terug op zijn post, niet weerhouden door de vele rechtszaken waarin hij met zijn bedrijven was verwikkeld. En met succes: ditmaal zou hij de langstzittende Italiaanse premier sinds Mussolini worden, een record dat voorlopig onaangetast is. Naar eigen zeggen maakte hij tijdens zijn tweede kabinetsperiode een eind aan de Koude Oorlog, doordat hij zo goed overweg kon met zowel George W. Bush als Vladimir Poetin. Dat de Koude Oorlog volgens de meeste historici al een decennium eerder was geëindigd, deed aan de trots waarmee Berlusconi tot in den treure op de ‘prestatie’ bleef terugkomen niets af. Maar niet alle relaties op het internationale toneel gingen hem goed af, zoals vooral tijdens zijn derde periode als premier bleek. Berucht is de scène waarbij Berlusconi op de NAVO-top bellend uit de auto stapt en de uitgestoken hand van een wachtende Angela Merkel straal negeert. Minstens zo berucht is zijn vermeende uitspraak dat Merkel “onneukbaar” zou zijn, woorden waarvan hij zelf altijd ten stelligste heeft ontkend dat hij ze ooit uitgesproken heeft. Bijna twintig jaar stond Berlusconi aan de politieke top, maar daaraan kwam in 2011 een einde. Merkel en de Franse president Nicolas Sarkozy oefenden hevige druk uit op Italië, dat tijdens de eurocrisis onder IMF-toezicht dreigde te belanden als Berlusconi niet zou aftreden. Tegelijkertijd lag hij in eigen land al zwaar onder vuur vanwege de verdenking van seks met de minderjarige prostituee Ruby. De wereld had inmiddels kennisgemaakt met de term ‘ bunga bunga’ , die sloeg op de wilde feestjes waar hij jonge vrouwen in zijn villa uitnodigde. Hij bracht er zijn zangkunsten ten gehore en speelde seksuele rollenspellen. Zo vroeg hij de vrouwen bijvoorbeeld om zich met pruiken als van Barack Obama of een van zijn aartsvijanden, onderzoeksrechter Ilda Boccassini, te verkleden. De zaak van de 17-jarige Ruby leidde in eerste instantie tot een celstraf van zeven jaar, maar in hoger beroep werd hij vrijgesproken omdat hij niet geweten zou hebben dat het meisje minderjarig was. Wie wees op de talloze rechtszaken die hem achtervolgden, kreeg van Berlusconi steevast te horen dat het allemaal het werk van jaloerse mensen was. En, de grootste troef: hij was uiteindelijk toch vrijwel nooit veroordeeld? Dat klopt, maar dat was niet in de laatste plaats te danken aan de honderden miljoenen die hij tijdens zijn leven uitgaf aan de beste advocaten. De trage Italiaanse rechtsgang hielp ook mee, in combinatie met strakke verjaringstermijnen, die hij zelf nog verder inkortte. In zijn laatste jaren wist hij het oordeel van de rechters dus nog eenmaal te ontlopen, in het derde Ruby-proces. Ook politiek bleef Berlusconi tot aan zijn dood actief. Hij nam met zijn partij Forza Italia deel aan de eenheidsregering van Mario Draghi (2021-2022), en stapte afgelopen herfst opnieuw in de regering, ditmaal met de radicaal-rechtse Giorgia Meloni aan het hoofd. Het was zijn laatste bijdrage aan de Italiaanse politiek, die geheel in stijl niet bepaald rimpelloos verliep. Vooral Berlusconi’s herhaaldelijke pro-Russische oprispingen vielen slecht bij premier Meloni. Zo vertelde hij na zijn laatste verjaardag in september nog ‘lieve brieven’ en flessen wodka en wijn met Vladimir Poetin uit te hebben gewisseld. Ook gaf hij Volodymyr Zelensky, rondom het bezoek van Meloni aan de bondgenoot in Kiev, de schuld van de oorlog in Oekraïne. De pro-Russische incidenten illustreren dat Berlusconi weliswaar nooit zijn tegendraadsheid verloor, maar wel zijn politieke gewicht. Meloni negeerde de uitspraken grotendeels en zelfs partijgenoten deden de pro-Russische neigingen van hun leider af als onhandige grappen. Toch heeft Berlusconi de moderne Italiaanse politiek sterk gevormd, al toont zijn invloed zich veel sterker in de politieke cultuur dan in de inhoud. Met zijn schaamteloze stijl en oneindige gedraai beoefende hij al lang voor de komst van Donald Trump post-truth politics . “Italianen zijn de rechterlijke macht gaan wantrouwen”, concludeert openbaar aanklager Antonio Ingroia in My Way somber over de nalatenschap van Berlusconi. “Hij heeft zijn macht over het parlement en de massamedia gebruikt om Italië cultureel en politiek te veranderen. Het land is nu berlusconiaanser dan ooit.” Berlusconi verhief de cultus rondom persoonlijkheid in de moderne politiek tot een nieuw niveau. Niet toevallig vergelijkt Ingroia de twintig jaar Berlusconi qua invloed dan ook met het ventennio fascista van Mussolini. “Hun politiek is natuurlijk totaal anders, maar de mentaliteit van de Italianen is door Berlusconi net zo sterk veranderd als door Mussolini.” Als de opportunistische Berlusconi iets van een inhoudelijke erfenis aan Italië achterlaat, is die vandaag het duidelijkst zichtbaar in het legitimeren van uiterst rechtse partijen als coalitiepartners. “Wij hebben de Lega en de fascisten in 1994 voor het eerst weer in de regering gebracht”, verkondigde hij een paar jaar geleden op trotse toon. In zijn laatste levensjaar was hij senator, maar in het Romeins parlement schitterde hij vooral door afwezigheid: hij was slechts bij 0,55 procent van het senaatswerk aanwezig. Zijn 33-jarige vriendin Marta Fascina, met wie hij sinds 2020 samen was, deed het met 1,7 procent iets beter. Maar verreweg de meeste tijd bracht het stel door in Berlusconi’s villa in Arcore, zijn thuisbasis nabij Milaan. Silvio Berlusconi was twee keer getrouwd. Hij laat vijf kinderen en twaalf kleinkinderen achter. Om u deze content te kunnen laten zien, hebben wij uw toestemming nodig om cookies te plaatsen. Open uw cookie-instellingen om te kiezen welke cookies u wilt accepteren. Voor een optimale gebruikservaring van onze site selecteert u “Accepteer alles”. U kunt ook alleen de sociale content aanzetten: vink hiervoor “Cookies accepteren van sociale media” aan.