Droogte op de ene plek, uitzonderlijk hevige neerslag op de andere, en potentieel een nieuw ‘warmste jaar’ in 2024. Meteorologen volgen de geboorte van een nieuw ‘kerstkind’ met argusogen. Maar wat is El Niño nu eigenlijk, en hoe groot is de impact? El Niño is een natuurlijk klimaatfenomeen dat zich om de 2 à 7 jaar voordoet en waarbij zeewater in de oostelijke Stille Oceaan rond de evenaar opwarmt, doorgaans gedurende 9 à 12 maanden. De naam, Spaans voor ‘het jongetje’, verwijst naar het kerstkind omdat het fenomeen rond die periode op zijn hevigst is. Het verschijnsel is een onderdeel van de zogenoemde El Niño-Southern Oscillation (ENSO), waarbij El Niño, tegenhanger La Niña en een neutrale fase elkaar afwisselen. Aan de basis ligt een wisselwerking tussen de atmosfeer en de oceaan. Tijdens El Niño nemen passaatwinden, die normaal langs de evenaar van oost naar west waaien, in kracht af. Dat heeft een impact op de oceaanstroming. Het leidt ertoe dat er aan de westelijke kust van Zuid-Amerika – in het oostelijke deel van de Stille Oceaan dus – minder koud water uit de diepe oceaan opwelt, en ter hoogte van Australië en Indonesië net meer. Tijdens La Niña gebeurt het omgekeerde, en is het water in het oostelijke deel van de Stille Oceaan net kouder dan gemiddeld. “Dit is de grootste koppeling tussen oceanen en atmosfeer, met een wereldwijde impact op weerpatronen”, zegt meteoroloog David Dehenauw van het KMI. Om de start van El Niño te kunnen vaststellen, monitoren wetenschappers onder meer de temperatuur van het oceaanwater, dat gedurende een maand minstens een halve graad warmer moet zijn dan normaal. Ook de impact daarvan op de atmosfeer wordt nauw opgevolgd. Omdat nu aan alle voorwaarden is voldaan, melden de wetenschappers van de Amerikaanse National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) dat El Niño officieel is begonnen. Op basis van de voorlopige temperatuurstijging van het zeewater maken de onderzoekers ook een inschatting van de verwachte hevigheid van het fenomeen. De kracht van El Niño neemt geleidelijk toe. Soms blijft de opwarming van het zeewater beperkt tot minder dan een graad, soms warmt het water meer dan 2 of zelfs 2,5 graden op. De NOAA gaat uit van 84 procent kans op een sterker dan gemiddelde El Niño tegen de winter, en 56 procent kans op een sterke El Niño. Uit een warmere oceaan verdampt meer water, met op sommige plaatsen meer regen tot gevolg. Sterke El Niño’s leiden typisch tot meer regen ter hoogte van Californië en andere zuidelijke staten in de VS, in Zuid-Amerikaanse landen zoals Peru en Ecuador, in delen van Centraal-Azië en in de Hoorn van Afrika, waar meer regen na langdurige droogte welkom zou zijn. Op andere plaatsen is het effect net omgekeerd. Een sterke El Niño kan typisch ernstige droogte veroorzaken in onder meer Australië, Indonesië en delen van Zuid-Azië. “Ook in het noorden van de Verenigde Staten en Canada blijft het tot eind dit jaar wellicht droger dan normaal”, zegt Dehenauw. “Dat is met het oog op de problemen met bosbranden daar geen goed nieuws.” Boven het centrale en oostelijke deel van de Stille oceaan vergroot El Niño het risico op orkanen. Boven de Atlantische Oceaan is het effect door een impact op windpatronen doorgaans net omgekeerd. “Maar dat is geen garantie”, zegt Dehenauw. “Warmt het water heel sterk op, dan kan het risico op orkanen net toenemen.” De Verenigde Naties waarschuwden al voor mogelijke effecten op de voedselzekerheid, vooral in regio’s waar uitzonderlijke droogte tot misoogsten kan leiden. Hoewel de effecten niet overal negatief zijn, becijferden wetenschappers vorige maand in vakblad Science dat de gemiddelde El Niño de wereldeconomie zo’n 3.000 miljard kost, een pak hoger dan eerdere inschattingen. De krachtige El Niño’s in 1982-’83 en 1997-’98 zouden respectievelijk zelfs ruim 4.000 en 5.000 miljard hebben gekost. Door een impact op de straalstroom kan El Niño zich ook in Europa laten voelen. “Dat effect is echter veel minder eenduidig dan in andere delen van de wereld”, zegt Dehenauw. “Het is moeilijk te voorspellen wat voor ons de gevolgen zullen zijn.” “De rechtstreekse impact op ons weer zal beperkt blijven”, denkt weerkundige Jill Peeters. “In elk geval zal die veel kleiner zijn dan de onrechtstreekse impact, doordat de wereld op zijn kop zal staan. Met een krachtige El Niño boven op de klimaatverandering begeven we ons op onbekend terrein.” Volgens sommige experts zou El Niño van 2024 wel eens het warmste jaar sinds het begin van de metingen kunnen maken. Dat hangt af van hoe krachtig hij uiteindelijk wordt: een sterke El Niño geeft een grote kans op een globaal temperatuurrecord in 2024. Het vorige record, in 2016, werd ook gevestigd na een krachtige El Niño, die in de loop van 2015 aanzwol. De globale gemiddelde temperatuur ligt nu al ongeveer 1,1 graad hoger dan in de periode voor de industriële revolutie. Daar komt de impact van El Niño nog bovenop. “Ik geef je op een blaadje dat de gemiddelde temperatuur wereldwijd hoge toppen zal scheren”, zegt Peeters. De World Meteorological Organization (WMO) waarschuwde daar eerder ook al voor. “We hebben net de acht warmste jaren sinds het begin van de metingen achter de rug, ondanks het feit dat het koelende effect van La Niña de voorbije drie jaar een rem zette op de wereldwijde temperatuurstijging”, aldus WMO-secretaris generaal Petteri Taalas. “El Niño vergroot de kans op nieuwe temperatuurrecords.” Om u deze content te kunnen laten zien, hebben wij uw toestemming nodig om cookies te plaatsen. Open uw cookie-instellingen om te kiezen welke cookies u wilt accepteren. Voor een optimale gebruikservaring van onze site selecteert u “Accepteer alles”. U kunt ook alleen de sociale content aanzetten: vink hiervoor “Cookies accepteren van sociale media” aan.