‘Erken Nederlandse oorlogsmisdrijven in Indonesië’

Staat premier Mark Rutte op 17 augustus in Jakarta samen met president Joko Widodo de enige echte Indonesische onafhankelijkheidsdag te vieren? Als het aan GroenLinks-Tweede Kamerlid Corinne Ellemeet ligt wel. Woensdag debatteert de Kamer over het grote onderzoek dat in februari vorig jaar verscheen over de koloniale oorlog die Nederland van 1945 tot 1949 voerde tegen Indonesië. “Het is voor het eerst dat zo’n groot debat over deze episode in onze geschiedenis plaatsvindt”, zegt Ellemeet, aanvrager en ook eerste spreker tijdens het debat. “Laat dat tot je doordringen: bijna tachtig jaar na de onafhankelijkheid.” Het kabinet stuurt de zwaarst mogelijke afvaardiging naar de Kamer. Naast Rutte zullen de ministers Wopke Hoekstra (buitenlandse zaken) en Kajsa Ollongren (defensie) erbij zijn. Ellemeet zal onder meer pleiten voor officiële erkenning van 17 augustus 1945 als Indonesische onafhankelijkheidsdag, inclusief een gezamenlijke plechtigheid om die erkenning te markeren. Ook vindt ze dat de Nederlandse wandaden in die jaren aangemerkt moeten worden als oorlogsmisdrijven. Het rapport ‘Onafhankelijkheid, Dekolonisatie, Geweld en Oorlog in Indonesië, 1945 -1950’ van drie onderzoeksinstellingen (Niod, KITLV en NIMH) sloeg vorig jaar in als een bom. Hoofdconclusie was dat Nederland destijds (in wat lange tijd eufemistisch ‘politionele acties’ werden genoemd) structureel, excessief en extreem geweld heeft gebruikt. Politiek Den Haag keurde dat goed. Decennialang was de officiële lijn dat er weliswaar geweldsexcessen zijn geweest, maar dat de Nederlandse krijgsmacht als geheel zich correct had gedragen. Nog op dezelfde dag van de presentatie van het rapport legde premier Rutte een serene verklaring af waarin hij alle conclusies onderschreef. “De heersende cultuur was er een van wegkijken, afschuiven en een misplaatst koloniaal superioriteitsgevoel”, zei Rutte toen. In december vorig jaar kwam er nog een tweede kabinetsreactie. Pas nu staat het debat daarover op de Kameragenda. Tijdens een staatsbezoek aan Indonesië bood koning Willem-Alexander in maart 2020 excuses aan voor de ‘geweldsontsporingen aan Nederlandse zijde’. Het proces van waarheidsvinding en spijtbetuiging is dus al een tijdje aan de gang. Wat Ellemeet betreft is het nu tijd dat er extra stappen worden gezet, waaronder die erkenning van de onafhankelijkheidsdag. Decennialang hield Nederland vast aan 27 december 1949, de dag van de soevereiniteitsoverdracht aan Jakarta. Weliswaar volgde in 2005 een mondelinge erkenning van 17 augustus door toenmalig minister Ben Bot van buitenlandse zaken. Maar echt geformaliseerd is die erkenning nooit. Ellemeet zal het kabinet in een motie oproepen om dat te doen in samenspraak met de Indonesische autoriteiten. Dat zou idealiter moeten uitmonden in een gezamenlijke plechtigheid met Rutte en Widodo. Ze denkt ook aan een mogelijk ‘addendum’ (een soort inlegvel) bij de tekst van de soevereiniteitsoverdracht uit 1949. Verder zal het GroenLinks-Kamerlid een oproep doen tot erkenning dat Nederland oorlogsmisdrijven heeft gepleegd. “Dat is een heikel punt”, zegt Ellemeet. Te midden van alle ruiterlijke erkenningen vindt het kabinet dat een stap te ver, met als juridisch argument dat de term oorlogsmisdrijven in die periode nog niet strafbaar en toepasbaar was voor een niet-internationaal conflict. “Feitelijk onjuist”, oordeelt Ellemeet. “Het grote gevaar is dat het kabinet met die ontkenning een nieuw politiek taboe creëert.” Meer in het algemeen pleit het Kamerlid voor bezinning op het zelfbeeld van Nederlanders. “Het onderzoek legde daarover bloot dat wij onszelf nooit als dader zien. Dat zelfbeeld wordt bij uiteenlopende onderwerpen op de proef gesteld. Denk aan het slavernijverleden. Het is opvallend dat Nederland erg hardleers is geweest, vergeleken met de landen om ons heen. Zelfs Frankrijk, dat toch heel chauvinistisch is, heeft kritisch gekeken naar het eigen slavernijverleden, veel eerder dan wij.” Nederlandse militairen gingen zich in Indonesië aan extreem geweld te buiten. Dat geweld is nauwelijks bestraft, wat past in hoe Nederland zijn rol in de koloniale oorlog zag. Premier Rutte heeft zijn excuses aangeboden voor het Nederlandse geweld in Indonesië tijdens de onafhankelijkheidsoorlog. ‘De heersende cultuur was er een van wegkijken.’